Hỏi đáp

Dành cho người bệnh

BỆNH VIỆN BỆNH NHIỆT ĐỚI

THÂN THIỆN - AN TOÀN - HIỆU QUẢ

Bệnh Whitmore (Melioidosis)

  1. Bệnh Whitmore ?

            Bệnh Whitmore – còn được gọi là bệnh Melioidosis – là một bệnh lý nhiễm trùng ở người và động vật do vi khuẩn Burkholderia pseudomallei gây ra. Bệnh này được Alfred Whitmore mô tả đầu tiên vào năm 1911 khi nghiên cứu một trường hợp bệnh ở Rangun, Myanma. Nhiều báo cáo sau đó cho thấy bệnh hiện diện ở nhiều nơi trên thế giới ở cả người và động vật, tập trung chủ yếu ở khu vực Bắc Úc và Đông Nam Á như Thái Lan, Singapore, Malaysia, Indonesia và Việt Nam. Vi khuẩn cũng phân lập được ở các động vật mắc bệnh như mèo (năm 1928), chó (năm 1925), ngựa, bò (năm 1930), động vật gậm nhấm và nhiều loại động vật khác.

            Tại Việt Nam, trường hợp bệnh Melioidosis đầu tiên được tác giả Pons và Advier từ Viện Pasteur Sài Gòn báo cáo vào năm 1925 ở một thai phụ 24 tuổi sống tại Thủ Đức. Sau đó, trong khoảng những thập niên từ 1940 đến 1970, rất nhiều trường hợp melioidosis trên lính Pháp và lính Mỹ tham chiến ở Việt Nam đã được ghi nhận. Những nghiên cứu trong thời gian gần đây ở nước ta cho thấy bệnh phân bố ở nhiều tỉnh thành phía Bắc và phía Nam. Bệnh gặp ở nam nhiều hơn nữ, người lớn nhiều hơn trẻ em, mùa mưa nhiều hơn các mùa khác. Tỷ lệ tử vong do bệnh Whitmore khá cao, trên 40%, nhất là các trường hợp sốc nhiễm khuẩn và viêm phổi nặng. Tại Bệnh viện Bệnh nhiệt đới, số trường hợp mắc hàng năm tương đối ít, khoảng 20 trường hợp mỗi năm. Theo báo cáo của Bệnh viện Chợ Rẫy năm 2006, hàng năm tại đây nhận điều trị khoảng 20 trường hợp bệnh. Điều này cho thấy bệnh melioidosis vẫn là bệnh không quá phổ biến ở các tỉnh phía nam xung quanh TP. Hồ Chí Minh.

  1. Đặc điểm của tác nhân gây bệnh

            Vi khuẩn Burkholderia pseudomallei gây bệnh melioidosis là trực khuẩn gram âm, dạng hình roi, kích thước 0,8-1,5 mm, thường bắt màu đậm ở 2 cực (hình kim băng) khi nhuộm xanh methylen. Trong môi trường tự nhiên, vi khuẩn này sống chủ yếu trong đất ẩm, đặc biệt tìm thấy nhiều trong đất sét ở độ sâu 25-45 cm. Vi khuẩn có khả năng tồn tại trong những điều kiện môi trường khác nhau như môi trường nghèo chất dinh dưỡng, môi trường khô hạn hay acid. Tuy nhiên, tác nhân này dễ bị tiêu diệt bởi tia cực tím.

  1. Vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể qua đường nào?

            Đường xâm nhập vào cơ thể người của vi khuẩn B. pseudomallei thường nhất là qua da bị trầy sướt. Những người thường xuyên tiếp xúc với đất và nước bị nhiễm vi khuẩn nhưng không sử dụng bảo hộ lao động phù hợp là đối tượng nguy cơ cao mắc bệnh lý này. Ngoài ra người mắc bệnh còn do hít phải những hạt bụi có chứa vi khuẩn hay dùng nước uống, ăn những thực phẩm có chứa B. pseudomallei chưa đực xử lý đúng cách. Lây truyền từ người sang người hay truyền từ động vật sang người cực kỳ hiếm gặp.

  1. Những người nào dễ mắc bệnh lý này?

            Bệnh xảy ra ở mọi lứa tuổi nhưng tần suất mắc cao nhất ở lứa tuổi từ 40 đến 60. Nam và nữ đều có nguy cơ mắc bệnh nhưng do có điều kiện tiếp xúc với mầm bệnh nhiều hơn nên nam giới thường có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn nữ giới. Bệnh hay xảy ra ở người thường xuyên tiếp xúc với đất và nước như người làm ruộng, công nhân xây dựng, người làm vườn, quân nhân…Khoảng 80% người bệnh có một hoặc nhiều bệnh nền như đái tháo đường; nghiện rượu; bệnh phổi, thận mạn tính; trong đó quan trọng hơn cả là đái tháo đường không được kiểm soát tốt đường huyết. Bệnh cũng có thể gặp ở người trước đó hoàn toàn khỏe mạnh với tỷ lệ ít hơn.

  1. Biểu hiện lâm sàng của bệnh Whitmore như thế nào?

            Sau khi xâm nhập vào cơ thể, vi khuẩn có thể gây nhiều thể lâm sàng khác nhau. Các thể lâm sàng này có thể xuất hiện riêng rẽ hay phối hợp như viêm phổi; nhiễm khuẩn huyết/Sốc nhiễm khuẩn; nhiễm khuẩn da mô mềm: áp xe dưới da, mụn mủ, viêm mô tế bào; áp xe đa cơ quan: áp xe gan, lách, thận, tiền liệt tuyến, tuyến mang tai, áp xe đa ổ ở mô dưới da…. Những trường hợp tổn thương da dạng loét, hoại tử một hoặc nhiều nơi trên cơ thể, có lẽ vì thế trong thời gian gần đây có người gọi đây là “bệnh do nhiễm vi khuẩn ăn thịt người”. Cách gọi không đúng này đang gây hiểu nhầm, hoang mang cho người dân.

            Triệu chứng của bệnh có thể cấp tính như sốt cao, suy hô hấp, tụt huyết áp hoặc có biểu hiện sốt kéo dài, viêm khớp, loét hoại tử một hay nhiều vùng da trên người. Đôi khi có biểu hiện lâm sàng giống bệnh cảnh lao. Nói chung đây là bệnh nhiễm trùng nặng, có tỷ lệ tử vong cao và một số trường hợp diễn tiến tối cấp, tử vong nhanh nếu bệnh nhân không được chẩn đoán sớm, chẩn đoán đúng và điều trị kịp thời.

Một số hình ảnh tổn thương ở bệnh nhân bệnh Whitemore tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới

 

Trên lâm sàng thường không thể phân biệt bệnh Whitemore với các bệnh nhiễm khuẩn cấp và mạn tính khác. Cần nghĩ đến melioidosis khi người bệnh có sốt và có một hay nhiều yếu tố nguy cơ như công việc có tiếp xúc với đất và nước có thể chứa B. pseudomallei kèm theo người bệnh có bệnh lý mạn tính như đái tháo đường, bệnh thận mạn. Chẩn đoán xác định khi phân lập được vi khuẩn B. pseudomallei trong máu hay trong các dịch của cơ thể.

  1. Bệnh này có thể điều trị được không?

            Mặc dù bệnh diễn tiến phức tạp nhưng may mắn là bệnh có thể điều trị khỏi bằng kháng sinh đặc hiệu. Giai đoạn điều trị tấn công thường dùng kháng sinh đường tĩnh mạch, liều cao kéo dài liên tục ít nhất 2 tuần. Sau giai đoạn này, bệnh nhân tiếp tục dùng kháng sinh đường uống duy trì khoảng từ 3 đến 6 tháng nữa. Những trường hợp nặng, điều trị duy trì có thể kéo dài đến 1 năm. Ngoài kháng sinh, người bệnh cần phải được điều trị các biến chứng cũng như điều trị tốt bệnh có sẳn như đái tháo đường.

  1. Làm cách nào để phòng ngừa được bệnh?

            Cho đến hiện nay, bệnh Whitmore vẫn chưa có vắc-xin phòng bệnh. Biện pháp phòng ngừa chính là tránh tiếp xúc trực tiếp với đất và nguồn nước bị nhiễm khuẩn, đặc biệt là những người có bệnh mạn tính như đái tháo đường, bệnh gan mạn… bằng cách sử dụng đồ bảo hộ như mang găng tay cao su, đi ủng. Khi có vết thương nhiễm bẩn đất hoặc nước môi trường cần rửa sạch vết thương ngay với xà phòng và nước sạch. Cần che chắn vết thương hở, tránh tiếp xúc với đất hoặc nước cho đến khi vết thương lành hoàn toàn. Không ăn thức ăn hoặc dùng nước uống chưa qua xử lý có thể nhiễm vi khuẩn. Khi ra ngoài, tránh mưa lớn và các đám mây bụi, nếu gặp phải môi trường khói bụi, cần che chắn tốt đường hô hấp. Khi cơ thể có những dấu hiệu không khỏe, không nên tự điều trị mà cần đến các cơ sở y tế uy tín để được thăm khám, tư vấn, chẩn đoán và điều trị sớm.

                                                                                                                                                                                        TS.BS. Lê Bửu Châu 

                                                                                                                                                                                       Trưởng khoa Nhiễm B – Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới